De werken van Kees Verwey

1900 – 1923
Tussen twee werelden

Kees Verwey groeide op in de schaduw van grote namen. Zijn vader was politiek actief en publiceerde vele artikelen op sociaaleconomisch gebied. Diens broer was de bekende dichter, criticus en essayist Albert Verwey. En niet minder beroemd was een andere oom: de architect H.P. Berlage. Met beiden onderhield het gezin warme betrekkingen. Kees Verwey kende ze goed. Ook kwam hij in contact met enkele invloedrijke vrienden uit de kringen van zijn ooms, zoals de kunstenaar Richard Roland Holst.

Wie waren deze cultuurdragers? Welke invloed hadden ze op de jonge Kees Verwey? En waarom koos Verwey uiteindelijk voor de redelijk obscure Boot als leermeester?

Kees Verwey bracht de eerste twintig jaar van zijn leven door in een milieu waarin maatschappelijke betrokkenheid, idealisme, kunst en cultuur centraal stonden. De nationale coryfeeën op deze terreinen kwamen bij zijn ouders thuis over de vloer. Ze bespraken uiteenlopende onderwerpen met elkaar, waaronder de creatieve ontwikkeling van Kees. Dat laat een jongen niet onberoerd. Stimuleerden zij hem in zijn ontwikkeling?

Over de invloed van cultuurdragers als Albert Verwey, H.P. Berlage en zijn vader op hem zei hij eens: ‘Er waren zoveel beroemdheden in mijn familie en in de onmiddellijke omgeving daarvan, dat de veelheid verlammend op mij heeft gewerkt en ik door de overmacht waartussen ik als kind ben opgegroeid, bijna werd verstikt.’

De persoonlijkheid van Kees Verwey zal daar ook aan bijgedragen hebben. Hij omschreef zichzelf in Proeve van een geschreven zelfportret als volgt: ‘Als jongen was hij lang, bang en een beetje vreemd. Hij stotterde en in de familie werd hij om zijn apartheid gemeden. Op school was hij een moeilijke leerling.
De andere kinderen waren hem de baas.’

Maar met zijn tekeningen verwierf hij ieders aandacht en respect. Bewondering kreeg hij vooral van zijn moeder, Jacqueline Bienfait.

Wie waren de beroemdheden uit zijn directe omgeving eigenlijk? En wat hebben ze voor Kees Verwey betekend?

Albert Verwey en het impressionisme

Albert Verwey (1865-1937) verkeerde jarenlang in het hart van het culturele leven in Nederland. Hij behoorde met Willem Kloos en Frederik van Eeden tot de oprichters van De Nieuwe Gids: het tijdschrift waarmee de Tachtigers in 1885 de ingedutte vaderlandse literaire wereld zouden doen opschrikken door een krachtig nieuw geluid ten faveure van esthetiek en emotie.

Later nam Albert Verwey afstand van de idealen van De Nieuwe Gids en richtte hij zich op de principes van de gemeenschapskunst. De kunst zou volgens deze internationale beweging een sociale rol moeten spelen. De vormgeving van de openbare ruimte, van huis en haard, kunst, kleding en gebruiksvoorwerpen diende bij te dragen aan een nieuw elan voor iedereen. Zijn tijdschrift De Beweging (1905-1919) profileerde zich als het orgaan van gemeenschapskunst. Medewerkers waren onder anderen H.P. Berlage, de staatsman Troelstra en de schrijvers P.C. Boutens en Van Eeden.

Kees Verwey zou herhaaldelijk bij zijn oom Albert in Noordwijk aan Zee logeren. Hij werd door hem ingewijd in het werk van Nederlandse schilders. Hij zei daarover: ‘Als ik als jongen bij hem thuis kwam, in Villa Nova, dan ging hij met mij langs al zijn schilderijen (en daar waren Breitners bij, Derkinderens, Toorops, Isaac Israels en Karsens) en vertelde me er alles over. Waar ze vandaan kwamen, wie ze gemaakt hadden enz.’

H.P. Berlage en de gemeenschapskunst

De andere bekende oom was bouwmeester H.P. Berlage (1856-1934). Hij wordt beschouwd als de vader van de moderne Nederlandse architectuur. Berlage was een architect die zich los wist te maken van de in zijn tijd toegepaste historische stijlen. Hij gaf de architectuur een rationele grondslag. En hij werd daarom bewonderd door de architecten van Het Nieuwe Bouwen en de Amsterdamse School. Men beschouwde hem als leermeester en inspirator.

Met de latere Albert Verwey had Berlage gemeen dat hij zijn werk grondvestte op de overtuiging dat kunst in relatie moest staan tot de materiële en sociale ontwikkelingen van zijn tijd. Mede daarom is Berlage zo actief geweest op het gebied van de stedenbouw in Nederland.

In het ouderlijk huis in Santpoort-Zuid bevond het atelier van Kees Verwey zich in een door Berlage ontworpen aanbouw.